Μαζικά Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα (MOOCS)

mooc1
της Σοφίας Παπαδημητρίου*
 
We have the incredible opportunity to make education what it should be:
a fundamental human right.
Daphne Koller & Andrew Ng, 2012
 

MOOCs

Η διάδοση των νέων τεχνολογιών ανοίγει νέους ορίζοντες στην εκπαίδευση. H διαδικτυακή εκπαίδευση παρέχει εμπειρίες μάθησης μέσα κι έξω από τις αίθουσες διδασκαλίας, έχοντας, πλέον, αναπτύξει δυναμική που αυξάνει με γεωμετρική πρόοδο και προσφέροντας δυνατότητες διασποράς της γνώσης με ελάχιστες ή μηδενικές μετακινήσεις. Υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ ο 1 στους 4 φοιτητές λαμβάνει πλέον αποκλειστικά διαδικτυακή εκπαίδευση ενώ οι εγγραφές στις αντίστοιχες σχολές αυξάνουν με ρυθμό πάνω από 10% το χρόνο. Συνεπώς, η διαδικτυακή εκπαίδευση φεύγει από το περιθώριο και τείνει να γίνει δεσπόζουσα τάση στις σπουδές μετά το λύκειο.

Η ανοικτή μάθηση είναι μία προσέγγιση που αποσκοπεί στην άρση όλων των περιττών εμποδίων, έχοντας στόχο να παρέχει στους φοιτητές ευκαιρίες επιτυχίας σε ένα σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης επικεντρωμένο στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Τα «Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα» αποτελούν δωρεάν και ανοικτή ψηφιακή δημοσίευση εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο είναι οργανωμένο σε μαθήματα. Ανακοινώθηκαν το 2001 από το Massachusetts Institute of Technology (MIT) στην εφημερίδα The New York Times και το 2002 δημοσιεύτηκαν τα 50 πρώτα μαθήματα με μετάφραση στα Ισπανικά και Πορτογαλικά. Το 2004 το OpenCourseWare, έχοντας ήδη 900 δημοσιευμένα μαθήματα, υιοθετεί την αδειοδότηση Creative Commons. Το 2012, τα μαθήματα έχουν φτάσει τα 2.150 και μεταφράζονται σε πολλές γλώσσες μεταξύ αυτών η Κινεζική, η Περσική, η Τουρκική. Με την εξέλιξη της εκπαιδευτικής τεχνολογίας παρουσιάστηκαν στα μέσα του 2012 τα «Μαζικά Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα» (Massive Open Online Courses ή MOOCs), τα οποία απευθύνονται σε πολύ μεγάλη κλίμακα συμμετεχόντων προσφέροντας μία ριζική αλλαγή και πιθανώς μία ευπρόσδεκτη αποπληθωριστική τάση του κόστους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Τα MOOCs στηρίζονται στον «κοννεκτιβισμό», την τρίτη γενιά παιδαγωγικής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (G. Siemens & S. Downes, 2007), κατά τον οποίο η μάθηση είναι μία διαδικασία οικοδόμησης δικτύων πληροφοριών, επαφών και πόρων που εφαρμόζονται σε πραγματικά προβλήματα. Ο κοννεκτιβισμός αναπτύχθηκε στην «Εποχή της Πληροφορίας μιας Δικτυωμένης Κοινωνίας» (Networked Society, Castells, 1996) και προϋποθέτει την πανταχού πρόσβαση σε τεχνολογίες δικτύωσης. Πλατφόρμες που υποστηρίζουν MOOCs είναι οι Coursera, edX, udacity, iversity, FutureLearn, European Schoolnet Academy, ξεπερνώντας σύνορα και φτάνοντας σε εκατομμύρια ανθρώπους. Κάθε μάθημα έχει σαφή προσδοκώμενα αποτελέσματα, δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης, ώστε ο φοιτητής να εκτιμά την ατομική του πρόοδο, και χρονοδιάγραμμα μελέτης ανά εβδομάδα. Αρκετά μαθήματα παρέχουν δυνατότητα πιστοποίησης με αντίστοιχη οικονομική συμμετοχή.

Τα MOOCs έχουν τη δυναμική να παρέχουν ανοικτή εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου σε τεράστια κλίμακα. Mία ανησυχία που συχνά εκφράζεται, είναι ότι, αν και υπάρχουν χιλιάδες εγγραφές στα μαθήματα, ένα πολύ μικρό ποσοστό συμμετεχόντων επιτυγχάνει την ολοκλήρωσή τους.

Σύμφωνα με τον Sir John Daniel (2012) στο άρθρο του, “Making Sense of MOOCs: Musings in a Maze of Myth, Paradox and Possibility”: «Ενώ η αιχμή των MOOCs προμηνύει μια επανάσταση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αυτή έχει επικεντρωθεί στη μεγάλη κλίμακά τους, ενώ η πραγματική επανάσταση είναι ότι πανεπιστήμια με αντίστοιχες ελλείψεις στο επίκεντρο των επιχειρηματικών μοντέλων τους, αγκαλιάζουν την ανοικτότητα. Ο έμφυτος ανταγωνισμός ωθεί στη βιασύνη να προσφέρουν MOOCs και θα δημιουργήσει μια ριζική αλλαγή υποχρεώνοντας τα συμμετέχοντα ιδρύματα, να επανεξετάσουν την αποστολή τους και να επικεντρωθούν στην ποιότητα της διδασκαλίας και τους φοιτητές, όπως ποτέ πριν.

Η πλατφόρμα Coursera παρέχει μαθήματα με τη συμμετοχή 16 παραδοσιακών Πανεπιστημίων αρχικά, μεταξύ αυτών τα  Princeton, Harvard, Stanford και Massachusetts Institute of Technology. Δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2012 από δύο καθηγητές, επιστήμονες Πληροφορικής του Stanford University, τους Daphne Keller και Andrew Ng. Με το ξεκίνημα της πλατφόρμας εγγράφηκαν άμεσα 640.000 φοιτητές από 190 χώρες. Τον Σεπτέμβριο του 2012 είχαν ήδη εγγραφεί πάνω από 2 εκατομμύρια φοιτητές, είχαν εμπλακεί 33 ακαδημαϊκά ινστιτούτα  ως  εταίροι  και παρέχονταν πάνω  από  200  MOOCs  ελεύθερα με συνεχή αυξητική τάση. Οι φοιτητές είχαν υποβάλει 6 εκατομμύρια κουίζ στα 15 πρώτα τμήματα που ξεκίνησαν και έχουν δει 14 εκατομμύρια βίντεο (Coursera, 2012). Τον Φεβρουάριο του 2013, 29 επιπλέον Πανεπιστήμια ξεκίνησαν συνεργασία με την πλατφόρμα, προσφέροντας για πρώτη φορά μαθήματα σε διαφορετική γλώσσα από τα Αγγλικά. Όπως αναφέρει ο δικτυακός τόπος της Coursera, τον Ιανουάριο του 2014, 90 ακαδημαϊκά ιδρύματα παρέχουν 571 διαδικτυακά μαθήματα σε 22.232.448 «φοιτητές» από 190 χώρες.

Οι υπεύθυνοι της Coursera υποστηρίζουν ότι τα διαδικτυακά «μαθήματα» ή οι «τάξεις» που προσφέρει, έχουν την ίδια ακαδημαϊκή ποιότητα με τη διδασκαλία στις τάξεις στα campus των αντίστοιχων Πανεπιστημίων. Αυτό που ξεχώρισε την πλατφόρμα από άλλα διαδικτυακά μαθήματα ήταν ότι προσφέρει στον «φοιτητή» μία πραγματική εμπειρία παρακολούθησης μαθημάτων σε ένα καθορισμένο πλαίσιο με τα εξής χαρακτηριστικά:

  • Συγκεκριμένη μέρα έναρξης και λήξης.
  • Οι φοιτητές μπορούν να παρακολουθούν βίντεο διαλέξεων, σε εβδομαδιαία βάση, τα οποία είναι εμπλουτισμένα με ασκήσεις ή ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής στχεύοντας στην εμπλοκή του φοιτητή με το εκπαιδευτικό υλικό.
  • Οι φοιτητές εκπονούν τις γραπτές εργασίες ακολουθώντας προκαθορισμένη ημερομηνία παράδοσης και στοχεύοντας στην ανατροφοδότηση και αξιολόγησή τους.

Μελέτη περίπτωσης: «Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία»

Το ανοικτό διαδικτυακό μάθημα «Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία», διάρκειας 6 εβδομάδων, πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο-Ιούλιο 2012 στην πλατφόρμα Coursera και το παρακολούθησαν περίπου 40.000 μαθητές από 113 χώρες μέσω του διαδικτύου. Περιελάμβανε εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο «ανέβαινε» στην πλατφόρμα ανά εβδομάδα, διαλέξεις από τον Καθηγητή της Κοινωνιολογίας Mitchell Duneier του Princeton University, και συζητήσεις σε ασύγχρονη μετάδοση.

Εκτός από τις ασύγχρονες διαλέξεις διοργανώθηκαν συζητήσεις σε απευθείας σύνδεση για ανταλλαγή σκέψεων και απόψεων μέσω ενός ζωντανού βίντεο chat room, με 6-8 φοιτητές από όλο τον κόσμο σε σύγχρονη μετάδοση. Στο ζωντανό σεμινάριο συμμετείχαν επιλεγμένοι φοιτητές από το Νεπάλ, τη Σιβηρία, το Ιράν και τη Νιγηρία, ένας ταξιδιωτικός πράκτορας από τη Γεωργία, ένας δημόσιος υπάλληλος από τη Σιγκαπούρη και ένας πυροσβέστης από τη Φιλαδέλφεια, μαζί με δύο εθελοντές φοιτητές από το Princeton University. Χιλιάδες συμφοιτητές τους τούς άκουσαν μέσω του live stream ή παρακολούθησαν αργότερα την καταγεγραμμένη συζήτηση ασύγχρονα. Οι προηγμένες υπηρεσίες διαδικτυακής μάθησης έδωσαν δυνατότητες επικοινωνίας μεταξύ των φοιτητών, παρείχαν ευελιξία στον χρόνο και στον ρυθμό μάθησης και, κυρίως, κατάργησαν τους γεωγραφικούς περιορισμούς.

 Το διαδικτυακό μάθημα «Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία» βασίστηκε στις αρχές της συνεργατικής μάθησης (peer learning, peer evaluation) και στόχευε στην προώθηση της ενεργού συμμετοχής και στη συνεργασία, μέσω της πλατφόρμας. Στο πλαίσιό του, αναπτύχθηκαν Διαδικτυακές Κοινότητες Πρακτικής τόσο στο ίδιο το περιβάλλον όσο και στο περιβάλλον κοινωνικής δικτύωσης facebook στην ομάδα “Coursera introduction to sociology 2012” με 724 μέλη.

Οι συζητήσεις που αναπτύχθηκαν αφορούσαν το μάθημα αυτό καθ’ εαυτό (course discussions), το ζωντανό σεμινάριο (Live seminar discussions), ομάδες μελέτης (study groups), εξετάσεις και τεχνικά θέματα. Η ενδιάμεση και τελική αξιολόγηση των γραπτών εξετάσεων έγινε από τους συμφοιτητές (peer evaluation) με την αξιοποίηση ενός συνόλου προτεινόμενων κριτηρίων και αποτέλεσε σημαντικό μέρος της μαθησιακής διαδικασίας.

Ο καθηγητής Mitchell Duneier του Princeton University καταγράφει την εμπειρία της εξ αποστάσεως διδασκαλίας του στο άρθρο “Teaching to the World From Central New Jersey”: «Όταν είχε ανακοινωθεί την περασμένη άνοιξη το μάθημά μου, ήμουν ενθουσιασμένος και νευρικός. Σε αντίθεση με την Επιστήμη των Υπολογιστών και άλλα θέματα, στα οποία οι απαντήσεις είναι λίγο-πολύ οι ίδιες σε όλο τον κόσμο, η Κοινωνιολογία μπορεί να είναι πολύ διαφορετική, ανάλογα με τη χώρα από την οποία προέρχονται οι φοιτητές. Καθώς επιστολές και μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου άρχισαν να φθάνουν στη φάση της αναμονής του μαθήματος, αναρωτήθηκα πώς εγώ, ένας Αμερικανός καθηγητής, θα μπορούσα να συνδέσω το θέμα μου με ανθρώπους που δεν ήξερα, από τόσο πολλές διαφορετικές κοινωνίες.

Ήταν δυνατό, αναρωτήθηκα, να παρέχουμε ποιοτική εκπαίδευση σε δεκάδες χιλιάδες φοιτητών σε περισσότερες από 100 χώρες την ίδια στιγμή και με έναν τρόπο που θα απαντούσε στη διαφορετικότητα των απόψεων που αναπαριστούν 6 ήπειροι; Όταν δίνω τη διάλεξη σχετικά με το βιβλίο του C. Wright Millss classic 1959, “The Sociological Imagination” στο Princeton campus, έχω κάποιες παρεμβατικές ερωτήσεις από τους φοιτητές. Μέσα σε λίγες ώρες, μετά την πρώτη διάλεξη του διαδικτυακού μαθήματος, τα forums ζωντάνεψαν με εκατοντάδες σχόλια και ερωτήσεις. Μερικές μέρες μετά,ήταν χιλιάδες. Αξιοποιώντας δυνατότητες του λογισμικού να με ενημερώνει για τα σημεία των σχολίων που προκάλεσαν τη μεγαλύτερη συζήτηση, ήταν σαφές ποια ήταν τα ουσιώδη θέματα για τους φοιτητές μου. Μέσα σε 3 εβδομάδες έχω λάβει τη μέγιστη ανατροφοδότηση στις κοινωνιολογικές μου ιδέες απ’ ότι σε μια καριέρα διδασκαλίας με σημαντική επιρροή στις διαλέξεις και τα σεμινάρια που στη συνέχεια πραγματοποίησα.

Ωστόσο, όταν γνώρισα μερικούς από τους μαθητές μου, διαπίστωσα ότι η διαφορά δεν ήταν του είδους που είχα φανταστεί. Για τους περισσότερους από αυτούς, η επιλογή δεν ήταν ανάμεσα σε ένα online μάθημα και ένα παραδοσιακό πανεπιστήμιο. Ήταν, όπως ένας φοιτητής το έθεσε, «η επιλογή μεταξύ ενός διαδικτυακού μαθήματος ή κανενός μαθήματος». Ούτε είχα φανταστεί τη συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ των φοιτητών σε εικονικό και πραγματικό χρόνο. Υπήρχαν αυθόρμητες και συνεχείς ομάδες μελέτης δια ζώσης, σε καταστήματα καφέ στο Κατμαντού και σε παμπ του Λονδίνου. Πολλοί άνθρωποι μετά την αλληλοπαρακολούθηση των δημοσιεύσεών τους, ανέπτυξαν διαλόγους για διάφορα θέματα, ενώ άλλοι επικοινώνησαν με εκείνους με ένα κοινό ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε θέματα του γνωστικού αντικειμένου, όπως οι φυλετικές διαφορές στο IQ, η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κρατούμενους στο Abu Ghraib ή ο εθνοκεντρισμός – όλες θεματικές μεταξύ αυτών που είχαν παρουσιαστεί σε διαλέξεις. Και όπως καταγράφηκε σε ένα σχόλιο από τα εκατοντάδες που δημοσιεύτηκαν τις τελευταίες μέρες: «Ήταν μια απίστευτη εμπειρία για μένα, πρώτον ότι δε διδάχτηκα μόνο Κοινωνιολογία, αλλά και τους τρόπους που σκέφτονται, αισθάνονται και αντιδρούν οι άλλοι πολιτισμοί. Έχω αποκτήσει πολλούς νέους φίλους μέσα από αυτό το μάθημα». Ένας άλλος φοιτητής έγραψε: «Ξεκίνησε ως πνευματική δραστηριότητα, αλλά κατέληξε σαν μια απερίγραπτη συναισθηματική σχέση με όλους τους συμμαθητές μου.»

Όπως ετοιμάζομαι να επανέλθω στην αίθουσα διαλέξεων του Princeton τον Σεπτέμβριο και διαδικτυακά τον Φεβρουάριο, αναρωτιέμαι πώς μπορώ να μεταφράσω τα οφέλη της διαδικτυακής τεχνολογίας, για να ενισχύσω τον διάλογο ανάμεσα στους φοιτητές της πανεπιστημιούπολης και τους φοιτητές του διαδικτυακού μαθήματος σε όλο τον κόσμο. Ενώ είχα ξεκινήσει ανησυχώντας για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσα να μεταφέρω την εμπειρία της πανεπιστημιούπολης του New Jersey Campus στους φοιτητές του διαδικτυακού μαθήματος, κατέληξα στον προβληματισμό, με ποιον τρόπο θα μπορούσα να φέρω την εμπειρία απ’ όλο τον κόσμο πίσω στην τάξη μου στο Princeton».

Στον αντίλογο, ο Doug Guthrie κοσμήτορας του George Washington University School of Business επιχειρηματολογεί:

«Το μοντέλο της Coursera δε δημιουργεί μια κοινότητα μάθησης, δημιουργεί έναν όχλο. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι τα MOOCs θα οδηγήσουν σε καινοτομίες στη μάθηση, όπως το Διαδίκτυο έφερε καινοτομίες στην παροχή νέου περιεχομένου. Το μοντέλο των MOOCs είναι τέλειο για έναν φοιτητή που σπουδάζει άτυπα, αλλά δεν είναι το ίδιο με την τυπική εκπαίδευση. Είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά, η μάθηση εμφανίζεται όταν υπάρχει σκεπτική αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητή και διδάσκοντα».

We should spend less time at universities filling our students’ minds with content by lecturing at them,
 and more time igniting their creativity.
Daphne Koller

Οι φοιτητές στην Εποχή της Πληροφορίας μιας Δικτυωμένης Κοινωνίας έχουν αλλάξει ριζικά. Ακόμη και οι ενήλικες φοιτητές, ολοένα και περισσότερο, δεν έχουν τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων για τους οποίους σχεδιάστηκε το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα. Οι φοιτητές-ψηφιακοί ιθαγενείς καλούνται να μάθουν σ’ ένα εκπαιδευτικό σύστημα προσανατολισμένο σε ψηφιακούς μετανάστες (Prensky, 2001).

Η ταχύτατη ανάπτυξη και διείσδυση στην παγκόσμια κοινότητα των MOOCs δημιούργησε πλήθος συζητήσεων, επιστημονικών διαφωνιών και πολύπλευρων προβληματισμών για το μέλλον της ανοικτής εκπαίδευσης και μάθησης γενικότερα. Ο Sir John Daniel, πρώην πρόεδρος του βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Open University, αναρωτιέται: «Μήπως να αντιμετωπίσουμε τα MOOCs όπως είναι: Παιδαγωγικοί πειραματισμοί, προϊόντα εν τη γενέσει τους, που από εδώ και στο εξής μας επιτρέπουν να φανταστούμε ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον για την ανώτατη παιδεία, εντός και εκτός των ακαδημαϊκών τειχών;».

Τα ιδρυτικά μέλη της Coursera, D.Koller & An.Ng θεωρούν ότι «Σε ένα διαδικτυακό μάθημα, αυτή τη στιγμή, δεν αναπαράγεται ό,τι συμβαίνει σε μια τάξη πρόσωπο με πρόσωπο, και ίσως η εμπειρία δε θα είναι ποτέ ακριβώς η ίδια. Ωστόσο, προσφέρονται νέες ευκαιρίες μάθησης στο Διαδίκτυο που δε θα ήταν ποτέ δυνατές, χωρίς την τεχνολογία αυτή. Έχουμε την απίστευτη ευκαιρία να παρέχουμε πρόσβαση στην εκπαίδευση σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, να επιτρέπουμε στους φοιτητές να αποφοιτήσουν χωρίς τεράστιο χρέος, ενώ, την ίδια στιγμή, μας δίνει τη δυνατότητα να επανεξετάσουμε και να εμπλουτίσουμε την εμπειρία της μάθησης με τη συμμετοχή φοιτητών από όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου. Έχουμε την καταπληκτική ευκαιρία να μετατρέψουμε την εκπαίδευση σε αυτό που πρέπει να είναι: ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα».

Ο πρόεδρος του Stanford, President John Hennessy, αναφέρει στο New Yorker (2012) ότι βλέπει «ένα τσουνάμι να έρχεται!». Ο Anant Agarwal, πρώην διευθυντής του Computer Science and Artificial Intelligence Laboratory του MIT, θεωρεί ότι «ξαναεφευρίσκουμε την εκπαίδευση και αυτό θα αλλάξει τον κόσμο». Συνεχίζοντας στο άρθρο του “Crisis in HE” αναφέρει: «Τα οικονομικά της εκπαίδευσης με το Διαδίκτυο έχουν βελτιωθεί θεαματικά. Οι δυνατότητες της Νεφο-Πληροφορικής (Cloud computing) επιτρέπουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων να αποθηκεύονται και να μεταφέρονται με πολύ χαμηλό κόστος. Μαθήματα και τεστ μπορούν να αναπαράγονται ελεύθερα μέσω τουYouTube και άλλων δημοφιλών υπηρεσιών. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, παρέχουν μοντέλα για ψηφιακές πανεπιστημιουπόλεις, όπου οι φοιτητές μπορούν να σχηματίσουν ομάδες μελέτης και να απαντούν ο ένας στις ερωτήσεις του άλλου. Μέσα στα λίγα τελευταία χρόνια, το κόστος των διαδραστικών πολυμεσικών μαθημάτων στο Διαδίκτυο έπεσε απότομα. Αυτό δίνει τη δυνατότητα της διδασκαλίας μεγάλου πλήθους φοιτητών χωρίς δίδακτρα».

Οι προγραμματιστές προσδοκούν να αποκτήσουν γνώσεις, σχετικά με τους τρόπους μάθησης και τις στρατηγικές διδασκαλίας, αξιοποιώντας αλγόριθμους εντοπισμού μοντέλων για τα δεδομένα που συγκεντρώνονται στα περιβάλλοντα των MOOCs. Στη συνέχεια, αυτά θα χρησιμοποιηθούν για να βελτιώσουν περαιτέρω την τεχνολογία. Τέτοιες τεχνικές τεχνητής νοημοσύνης, όπως πιστεύουν οι πρωτοπόροι των MOOCs, θα φέρουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση από τη βιομηχανική στην ψηφιακή εποχή. Οι ερευνητές, οι οποίοι είναι επιφυλακτικοί, προειδοποιούν ότι η ουσία της εκπαίδευσης βρίσκεται στη λεπτή αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητών και καθηγητών, η οποία δεν μπορεί να προσομοιωθεί από μηχανές, ανεξαρτήτως της προόδου του προγραμματισμού.

Ο Alan Jacobs, καθηγητής στο Wheaton College του Illinois, εγείρει παρόμοιες ανησυχίες: «Παρατηρώ ότι η εργασία των φοιτητών του κολεγίου μπορεί να επηρεαστεί καθοριστικά με τον προβληματισμό τους μέσα από τις ρητορικές καταστάσεις που αναδύονται στην τάξη, σε πραγματικό χρόνο, στις δια ζώσης συναντήσεις με τους συμφοιτητές τους. Ο πλήρης πλούτος αυτών των συνομιλιών δεν μπορεί να επαναληφθεί σε φόρουμ στο Διαδίκτυο», υποστηρίζει, «εκτός αν, οι άνθρωποι που γράφουν στο Διαδίκτυο, έχουν την ικανότητα ενός ειδικευμένου μυθιστοριογράφου που αντιπροσωπεύει πολύπλοκους τρόπους σκέψης και εμπειρίας σε πρόζα. Μια  οθόνη του υπολογιστή δεν θα είναι ποτέ τίποτα περισσότερο από τη σκιά μιας καλής τάξης».

Οι σχεδιαστές και υποστηρικτές των MOOCs δεν υποδηλώνουν ότι η τεχνολογία θα μετατρέψει τις τάξεις σε κάτι «παρωχημένο». Αντιθέτως, υποστηρίζουν ότι η διαδικτυακή εκπαίδευση θα αλλάξει τη φύση της διδασκαλίας στην πανεπιστημιούπολη, καθιστώντας την πιο ελκυστική και αποτελεσματική. Το παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας, σύμφωνα με το οποίο οι φοιτητές πηγαίνουν στην τάξη, για να ακούσουν τις διαλέξεις και στη συνέχεια μόνοι τους να εκπονήσουν τις εργασίες, θα πρέπει να αναστραφεί. Οι φοιτητές θα παρακολουθούν διαλέξεις και θα ανακαλύπτουν περισσότερα στους υπολογιστές ατομικά. Στη συνέχεια, θα συγκεντρώνονται στα αμφιθέατρα, στα εργαστήρια ή στις «τάξεις» των πανεπιστημιουπόλεων, για να διερευνήσουν το θέμα πιο βαθιά και ενεργά σε συζητήσεις με τους καθηγητές τους, ή μέσω εργαστηριακών ασκήσεων. Θεωρητικά, το μοντέλο «αντεστραμμένες τάξεις»-“flipped classroom”, (University of Northern Colorado, 2013) αναφέρεται στη διάθεση του χρόνου διδασκαλίας πιο ορθολογικά, εμπλουτίζοντας την ενεργό συμμετοχή του φοιτητή και αξιοποιώντας ευκαιρίες κριτικής σκέψης που προσφέρονται, κυρίως, μέσα στην κοινωνική δομή της «τάξης».

 Ο Πρόεδρος του MIT, L. Rafael Reif (2013), υποστηρίζει: «Κοιτώντας προς το μέλλον της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, οι παραδοσιακές συναντήσεις στα campus θα υποστηρίζονται συνεχώς και με αυξανόμενο ρυθμό με τη χρήση της τεχνολογίας και του Διαδικτύου για να ενισχύσουν την εργασία στην τάξη και το εργαστήριο. Παράλληλα, πολλά Πανεπιστήμια θα προσφέρουν διαδικτυακά μαθήματα σ’ όλον τον κόσμο και οι φοιτητές θα λαμβάνουν πιστοποιητικά ότι συμπλήρωσαν τις εργασίες και εξετάστηκαν επιτυχώς». Σε αυτήν τη φάση, όλα τα Πανεπιστήμια που συμμετέχουν σε MOOCs αναπτύσσουν αξιόπιστα «πιστοποιητικά» που θα εξασφαλίζουν ότι ο φοιτητής κατέχει επαρκώς το γνωστικό αντικείμενο. Συνεχίζοντας, ο L. Rafael Reif αναφέρει: «Μπορώ να δω σύντομα μια ημέρα, κατά την οποία θα δημιουργείτε την προσωπική σας πανεπιστημιακή ταυτότητα επιλέγοντας τα βέλτιστα διαδικτυακά μαθήματα από τους βέλτιστους καθηγητές όλου του κόσμου, πληρώνοντας ένα στοιχειώδες ποσό για τα πιστοποιητικά συμπλήρωσης του μαθήματος. Θα μεταβληθεί έτσι η διδασκαλία, η μάθηση και ο δρόμος προς την εργασία».

Η ιδέα της ανοικτής εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με τα περιβάλλοντα μάθησης στο Διαδίκτυο, έχει εξαπλωθεί σε εκατοντάδες ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο. Στον νέο κόσμο που ξεδιπλώνεται, αναδύεται παράλληλα η ανάγκη σχεδιασμού ή επανασχεδιασμού μιας ολοκληρωμένης θεώρησης νέων «διδακτικών» πρακτικών.

Οι τεχνολογίες του Διαδικτύου καθιστούν δυνατό το μεγάλης κλίμακας άνοιγμα της επιστημονικής γνώσης στο σύνολο της κοινωνίας, πρακτικά σε οποιονδήποτε επιθυμεί να διευρύνει, να ανανεώσει ή να επικαιροποιήσει τις γνώσεις του, μέσω αυτοεκπαίδευσης. Τα Πανεπιστήμια ενισχύουν τον εκπαιδευτικό ρόλο τους στην ευρύτερη δημόσια σφαίρα, ενώ, παράλληλα, έχουν τη δυνατότητα να προβάλλουν το υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο που παράγουν, ενισχύοντας τη θέση τους στον παγκόσμιο εκπαιδευτικό χάρτη.

«Ένας νέος κόσμος ξεδιπλώνεται και ο καθένας πρέπει να προσαρμοστεί».

* Η Σοφία Παπαδημητρίου είναι Διδάκτωρ της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (sofipapadi@minedu.gov.gr).

Βιβλιογραφία

Castells, M. (1996). The Information Age: Economy, society and culture: The rise of the networked society (Vol. 1). Oxford, UK: Blackwell.

Coursera, (2012). Retrieved 16 September 2012 from https://www.coursera.org/about

Daniel, J. (2012). Making Sense of MOOCs: Musings in a Maze of Myth, Paradox and Possibility Fellow at the Korea National Open University in September 2012. Retrieved 9 May 2013 from http://www-jime.open. ac.uk/jime/article/view/2012-18

Downes, S. (2007). An introduction to connective knowledge. Paper presented at the International Conference on Media, knowledge & education–exploring new spaces, relations and dynamics in digital media ecologies. Retrieved May 10, 2013 from http://www.downes.ca/ post/3303

Duneier, M. (2012). Teaching to the World from Central New Jersey. In The chronicle of higher education. Retrieved May 10, 2013 from http:// chronicle.com/article/Teaching-to-the-World-From/134068/

Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants. In the Horizon, Vol. 9, No 5, NCB University Press.

Siemens, G. (2005a). A learning theory for the digital age. In Instructional Technology and Distance Education, 2(1), 3-10. Retrieved May 15, 2012 from   http://www.elearnspace.org/Articles/connectivism.htm

University of Northern Colorado, (2013). The flipped classroom. Retrieved August 21, 2013 from http://www.flippedclassroom.com