του Γιάννη Πανούση*
Αγαπητέ κύριε Παναγιωτόπουλε, κύριε Κουτσούνη, φίλοι εκπαιδευτικοί, αγαπητοί γονείς
Είμαστε μπροστά σε νέους συναδέλφους, σε νέους επιστήμονες. Τα παιδιά σας δεν είναι πια παιδιά· ήρθε η ώρα να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους και όλοι ως δάσκαλοι αισθανόμαστε ισότιμοι με αυτά. Bρισκόμαστε μπροστά στους νέους επιστήμονες, στους νέους ηγέτες αυτής της χώρας, στα καλύτερα μυαλά και –θέλω να πιστεύω- και στους καλύτερους ανθρώπους.
Θα σας μιλήσω για το βέλος του χρόνου:
Κοιτάζουμε πίσω
Ανοιχτό σχολείο, ένα εργαστήριο καλλιέργειας οικουμενικών αξιών, σεβασμού των εθνικών παραδόσεων, ένας χώρος συμβίωσης κι επικοινωνίας με όρους ισότητας, ισοπολιτείας, ισονομίας, ίσων ευκαιριών.
Τι σας δίδαξε το υπέροχο αυτό Σχολείο:
– συνέπεια και συνέχεια στη συμπεριφορά σας
– σεβασμό στον άλλον και στη γνώμη του
– αγάπη στη μόρφωση, την καλλιέργεια, τη γνώση
– ευγενή άμιλλα χωρίς διακρίσεις
– συλλογικότητα χωρίς αποκλεισμούς
– πίστη κι εμπιστοσύνη στους δασκάλους
– προστασία του σχολείου από φθορές και καταστροφές
– αίσθηση κι αποδοχή του λάθους/προσωπική ευθύνη
– τήρηση ορίων και κανόνων
– μπέσα, φιλία, σεμνότητα
Κοιτάζουμε πλάι
Οι ευτυχισμένοι γονείς, οι χαρούμενοι φίλοι, οι δικαιωμένοι δάσκαλοι, ένας καινούργιος κόσμος που σας περιμένει, ένας κόσμος που ελπίζει πως θα τον κάνετε καλύτερο. Μια κοινωνία που διψάει για νέα ιδεώδη, νέα οράματα από νέους ανθρώπους, που έχει ανάγκη από οξυγόνο πολιτισμού κι αλληλεγγύης.
Κοιτάζουμε μπροστά
Δεν υπάρχουν επιβλαβείς σπόροι. Είστε όλοι όμορφα λουλούδια που ανθίζουν και θέλουν να καρπίσουν σ’ έναν κόσμο «στα μέτρα τους». Η κρίση δεν σας αφορά. Θα ταλαιπωρήσει λίγο ακόμα τη δική μας γενιά.
Εσείς, μέσα σ’ αυτό το κλίμα της αβεβαιότητας, δεν πρέπει να υποκύψετε στις σειρήνες του φόβου.
Ο ελληνικός όρος «Κρίσις» σημαίνει απόφαση, θα έλεγα απόφαση μετασχηματισμού της κοινωνίας κι αλλαγής προσωπικών στάσεων. Ηθικές/πνευματικές/κοινωνικές/αισθητικές αξίες, μαζί με πίστη στο δημοκρατικό Πολίτευμα, εμπιστοσύνη στους θεσμούς και σταθερή προσήλωση στην προάσπιση της ειρήνης, συγκροτούν το πλαίσιο δράσης. Συζητάμε συνεχώς για την κοινωνία των πληροφοριών κι αρνούμαστε να υποψιαστούμε καν ότι κάθε κοινωνική/προσωπική ολοκλήρωση προϋποθέτει και ηθικά συστήματα αξιών.
Το Google μας παρέχει πληροφορίες.
Το βιβλίο μας δίνει γνώσεις.
Η Ζωή μας καλεί να χειριστούμε τα γεγονότα με Γνώση, δηλαδή με φρόνηση, σύνεση, μέτρο, κανόνες, όρια.
Δεν έχετε μόνον ανάγκη ούτε από μιά high tech επαγγελματική επιτυχία ούτε από μία light προσωπική ευτυχία.
Πάνω απ’ όλα πρέπει ν’ αναπτύξετε δύο αρετές:
– την ηθική της ατομικής ευθύνης
– την αίσθηση του συν-ανήκειν
Και οι δύο αυτές αρετές πρέπει ν’αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητάς σας και θεμελιώδες στοιχείο της αυτογνωσίας και της κοινωνικής σας ευαισθησίας.
Ο Ομηρικός άριστος, δηλαδή ο καλύτερος στη μάχη αγαθός πολίτης, είχε εκπαιδευθεί για να προστατεύει τους πολλούς, τους άλλους.
Ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να έχει στόχους και πειθαρχία στην υλοποίησή τους, αυτοπεποίθηση κι αυτογνωσία, αίσθημα προσφοράς κι όχι καταδυνάστευσης των αδυνάμων.
– Από τη μία πλευρά το Πανεπιστήμιο, οι σπουδές, το πτυχίο, η έρευνα.
Αν το Πανεπιστήμιο παρουσιάζεται κατώτερο των προσδοκιών μας, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να το φτάσουμε στο ύψος των ονείρων μας. Άλλωστε δεν φταίει η εκπαίδευση αν πολλές φορές εμείς οι ίδιοι -κι εννοώ τη δική μας γενιά-, αν εμείς οι ίδιοι κατεβάσαμε τα όνειρά μας στο επίπεδο των αναγκών μας.
Η επιτυχία στα ΑΕΙ δεν είναι η τελεσίδικη απόφαση για την πορεία της ζωής σας. Είναι ένα σημαντικό βήμα για την αυτοπεποίθηση, την αυτοεικόνα και τη συνειδητοποίηση των πραγματικών ενδιαφερόντων σας.
Ζήστε έντονα –carpe diem– αλλά και υπεύθυνα τη φοιτητική ζωή. Σε αυτήν θα βρείτε νέους φίλους και θ’ανοίξετε άλλους ορίζοντες
-Από την άλλη το άγχος του μελλοντικού επαγγέλματος.
«Ποιο επάγγελμα μου ταιριάζει;»
«Ποιο επάγγελμα να διαλέξω για να βρω εύκολα δουλειά;»
Η απάντηση στο δίλημμα είναι εύκολη και δύσκολη ταυτόχρονα.
– Εύκολη στο βαθμό που επικρατεί το «Γίνε αυτό που είσαι»
– Δύσκολη στο βαθμό που επικρατεί το «Γίνε αυτό που θέλεις και μπορείς».
Κι αυτό γιατί ακόμα κι αν ο νέος έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί τις ιδιότητες, ικανότητες, δεξιότητές του [ως ατόμου], δεν μπορεί να καταλήξει στην καλύτερη επιλογή [ως επαγγελματία], αν δεν γνωρίζει σε βάθος όχι μόνον τι του ταιριάζει, αλλά κυρίως ποιες είναι οι πραγματικές συνθήκες άσκησης ενός επαγγέλματος [όροι, προοπτικές κ.λπ.].
Πολλές φορές ο νέος παρασύρεται από είδωλα –κι όχι από πρότυπα– κι άλλες υπακούει σε οικογενειακές προτροπές/πιέσεις που εξαρχής γνωρίζει ότι «δεν του πάνε».
Αναζητείται λοιπόν ειλικρινής διάλογος, σωστή ενημέρωση, διασταύρωση βιωμάτων/εμπειριών κι εντέλει αποφασιστικότητα.
Όχι κι αποδώ κι αποκεί. Κάποια στιγμή τραβάμε το δρόμο μας και δεν κοιτάμε πίσω.
Το βέλος του χρόνου μόνο μπροστά πηγαίνει.
Κοιτάζουμε το πλαίσιο, το περιβάλλον
Η εποχή των διακινδυνεύσεων και της ανασφάλειας δεν πρέπει σε καμμιά περίπτωση να σας δημιουργήσει ένα αίσθημα αβοηθησίας, επίκτητης αίσθησης αδυναμίας, ότι δηλαδή η οποιαδήποτε δράση/αντίδραση θα είναι μάταιη κι ότι κανένας δεν είναι διατεθειμένος να σας υποστηρίξει. Όποιο κι αν φαντάζει ότι είναι το αρνητικό περιβάλλον, δεν νοείται παραίτηση ή αρνητισμός. Οι νέοι άνθρωποι δεν αναλαμβάνουν απλώς ρόλους, αλλά η μοίρα τους είναι να δημιουργούν ρόλους. Από έναν κόσμο του Είναι μεταβαίνουμε σ’ έναν κόσμο του Γίγνεσθαι.
Το τέλος των βεβαιοτήτων δεν περιορίζει αλλά αντιθέτως ενισχύει τις ελεύθερες επιλογές. Η ελεύθερη βούληση του ανθρώπου παίρνει ξανά τη θέση που της ανήκει στη διαμόρφωση της ζωής του αλλά και της Ιστορίας. Άλλωστε η πιθανότητα των πιθανοτήτων σχεδόν ταυτίζεται με την ελπίδα, αφού το πεπρωμένο δεν είναι τίποτ’άλλο από ένα άθροισμα των [κατά τον Ελύτη] 3Τ:Ταλέντο-Τόλμη-Τύχη
Το ότι οδηγούμαστε σε καταστάσεις πολυπλοκότητας δεν σημαίνει ότι «ο κύβος ερρίφθη άπαξ». Μέσα από τις πράξεις μας θα βρούμε τον εαυτό μας, θ’ αυτοκαθοριστούμε. Να θυμόμαστε όμως πάντοτε ότι οι τύχες των ανθρώπων αλληλοεξαρτώνται. Η επιτυχία/αποτυχία του ενός επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις πράξεις των άλλων. Γι’ αυτό και οι κοινοί κίνδυνοι πρέπει να μας ενώνουν κι όχι να μας δια-χωρίζουν. Ας μην ξεχνάμε ότι η έκρηξη της τεχνολογίας και της πληροφορικής δημιουργούν μιά διακλάδωση κρίσιμη για το μέλλον της Ανθρωπότητας. Η δικτυωμένη κοινωνία θα γίνει π.χ. αποικία μυρμηγκιών ή πολιτεία ελεύθερων ανθρώπων;
Πρέπει να αισθάνεστε πολίτες της Γης, χωρίς όμως ν’απεμπολίσετε την έννοια της Πατρίδας, της Ιστορίας μας, του Πολιτισμού μας.
Θα ζήσετε σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, που σημαίνει:
– σε ανοικτές κοινωνίες
– σε ασύνορες διαπολιτισμικές επικοινωνίες
– σε οικονομίες μεγάλης κλίμακας κι αλληλοεξάρτησης
– σε συμπίεση χρόνου και χώρου
– σε νέους οικολογικούς κινδύνους
– σε πρωτόγνωρα προβλήματα βιοτεχνολογίας, βιοηθικής, ρομποτικής, τεχνητής νοημοσύνης κ.λπ.
Θωρακιστείτε με
-Ιστορική μνήμη, πολύπλευρη μόρφωση, ηθική αυτονομία, δικαιώματα κι αξιοπρέπεια
Μακρυά από κοινωνικές πολώσεις,προκαταλήψεις και πολιτισμικούς αποκλεισμούς.
-Τέλος, κοιτάζουμε τις σταθερές αρχές μας: Παιδεία και Δημοκρατία
Η Παιδεία έπλασε τον πολίτη και δημιούργησε προσδοκίες ανάπτυξης με βάση τις ανθρώπινες αξίες.
Η Δημοκρατία για την Παιδεία προϋποθέτει μιά Παιδεία για τη Δημοκρατία, δηλαδή να αισθανόμαστε όλοι μέλη μιας αδιαίρετης Πολιτείας.
Επειδή η Παιδεία και η Δημοκρατία μας αφορούν όλους, πρέπει να συνεχίσουμε να μοιραζόμαστε κοινούς μύθους, να έχουμε κοινές αντιλήψεις για τον Άνθρωπο και τον Κόσμο, ν’αγωνιζόμαστε για το κοινό Καλό.
«Κάθε άνθρωπος αξίζει όσο κάθε άνθρωπος»
Αυτό να μην το ξεχάσετε ποτέ.
Εύχομαι
Όλοι, σας ευχόμαστε
Ούριο άνεμο στο μεγάλο και μαγευτικό ταξίδι
Της νέας ζωής σας
* Ο Γιάννης Πανούσης είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Θράκης.